Бир уруғдан икки давлат – Ўзбекистон ва Туркия фақат туризмда ҳамкорлик қиладими?

 
Туркия Республикаси Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллигини биринчи бўлиб тан олганди. 1996 йилда мамлакатларимиз ўртасида Абадий дўстлик ва ҳамкорлик тўғрисидаги шартнома ҳам имзоланганди. Бундай оламшумул қадамлардан сўнг эса, узоқ йиллар турли сабабларга кўра алоқалар расмиятдан нарига ўтмай қолганди. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил октябрь ойидаги Туркияга давлат ташрифи алоқаларни қайта жонлантирди. Ҳар соҳада ўзаро ҳамкорликни кучайтириш, ҳар икки томон сиёсатида устуворлик касб эта бошлади. Қатор қўшма тадбир ва форумлар ўтказилди, шартномалар имзоланди.
Бироқ бу умумий жараён ичида негадир, туризм соҳасидаги ҳамкорлик қолган соҳаларга нисбатан олдинги планга чиқди. Тўғрироғи, фақат туризм соҳасида баъзи реал қадамлар кўзга ташлангани учун бу борадаги муносабатлар кун тартибидан жой олишга бошлади, бироқ қолган тармоқларда “ўзаро ҳамкорликда ҳали фойдаланилмаган имкониятлар кўплиги”ни таъкидлашдан нарига ўтилмаганлари ҳам анча бор.
Дастлаб, сармоявий ҳамкорликни таҳлил қилсак. Бугун биз Африканинг олис қишлоқларидан тортиб, Россиянинг совуқ ўрмонларигача, Американинг йирик тижорат зоналаридан мураккаб Хитой муҳитигача кириб борган турк ишбилармонлари, хорижий сармоя учун жуда кўп имтиёзлар берилган мамлакат, қардош ўлка – Ўзбекистонга, ота юртларига тўп-тўп бўлиб ошиқишмаётганини кўришимиз мумкин. Бунинг сабабини таҳлил қилиб кўрадиган бўлсак, бу ерда баъзи хусусларни кўрамиз. Биринчидан, турли объектив ва субъектив сабаблар билан, айтиш мумкинки баъзан эса “холис кучлар”га хизмат қилувчи матбуотнинг “кўмаги” билан, Турк ишбилармонлари орасида Ўзбекистонга сармоя киритишнинг кафолати йўқлиги тўғрисидаги стереотип шаклланган десак нотўғри бўлади-ю, бунга ўхшаш фикр йўқ эмас. Буни йўқотишимиз керак. Бунинг учун керак бўлса, “Ўзбекистонга инвестицияларни кафолатлаш бўйича Ўзбекистон-Туркия ҳукуматлараро шартномаси”ни имзолаш керак. Яъни умумий инвестор ҳуқуқлари тўғрисидаги қонун-қоидалардан ташқари, турк бизнеси учун алоҳида ҳужжат қабул қилиш керак. Турк ишбилармонлик муҳити, дунё бир томонга туриб ваъда берса ишонмаслиги мумкин, бироқ ўз ҳукумати ўртага тушган ҳар бир ишга дарров киришади.
Иккинчидан, бугун биз ташкил этаётган эркин иқтисодий зоналарга турк сармояси ва ишлаб чиқариши дарров киришга уринмаётган бўлса, бунинг сабабини оддий қабул қилишимиз керак: улар ўзини бу эркин зоналар ичида эркин ҳис этмаётган бўлиши мумкин. Инфратузилма уларга маъқул келмаётгандир, бошқарув билан мулоқотда қийналамиз деб ўйлаётгандир, бошқа сабаблар бордир. Унда биз уларга мосини, “Турк сармояли эркин иқтисодий зона”ни ташкил этишимиз керак. Тўлақонли улар ўрганган инфратузилма, керак бўлса туркча тилида мулоқот юритувчи администрация, улар истаган шаклда логистика, Туркиядан келтирадиган малакали мутахассислари учун ҳужжат расмийлаштириш-у даромад солиғи тўлашда имтиёзлар.. Ишонаверинг, айтайлик “Ангрен эркин иқтисодий зонаси”дан кўра “Турк сармояли эркин иқтисодий зона”нинг рекламаси кучлироқ чиқади.
Учинчидан, Ўзбекистонни танитиш бўйича олиб борилаётган ишлар етарли эмас. Бизнес-форумлар, Туркияда ўтказилаётган инвесторлар учун мақсадли йиғилишлар... – булар яхши албатта. Бироқ, бунақа тадбирларни бугун бориб биз ўтказсак, эртага айнан шу аудитория учун айтайлик Молдавия, индинга Зимбабве ташкил этади. Бундай йўл билан мамлакатга катта қизиқиш шакллантириб бўлмайди. Ҳозирда қилинаётган ишлар асосан туризм нуқтаи назаридан мамлакатимизни танитиш билан чекланмоқда. Туркия матбуоти кун тартибига Ўзбекистоннинг ижтимоий-иқтисодий ўзгаришларини олиб чиқиш керак. Бугунги кунда Туркия матбуотида Ўзбекистон хабарлари Анадолу ва Ихлас ахборот агентликларининг Ўзбекистондаги мухбирлари томонидан юборилган материаллар орқали берилмоқда. Бироқ номи ўзи билан, улар ахборот агентлиги бўлгани учун хабар сўрайди, фикр ёки таҳлил эмас. Қолаверса, Турк матбуотида асосий оғир артиллерия бу – “кўше язарлари” (ҳар бир сонда ўз фикр-мулоҳазаларини бериб борадиган колумнистлар) эканини эътиборга оладиган бўлсак, мингта расмий янгиликдан ана ўшандай битта журналистнинг фикри оммага кенгроқ таъсир ўтказа олишини кўрамиз. Ана ўшаларни олиб келиш керак Ўзбекистонга, ҳар қандай харажатни ҳам кўтариб. Агар улар таҳлилий материал ёзадиган бўлса Ўзбекистон ҳақида, ҳар қандай Бизнес-форумдан юқорироқ натижа беради.
Ҳамкорликни ривожлантириш учун катта имконият мавжуд бўлган бошқа бир соҳа, бу – қурилиш секторидир. Дунёда Туркия қурилиш компаниялари томонидан иншо этилган бино бўлмаган бирорта давлати бўлмаса керак. АҚШнинг энг йирик осмонўпарлари, Маккаи Мадинадаги ҳаж инфратузилмаси, Европадаги машҳур дам олиш марказлари-ю аэропортлар, Россиядан тортиб Африка давлатларигача ҳукумат бинолари-ю стадионлар барпо этган Туркия қурилиш фирмалари ҳар йили дунёнинг етти бурчагига ўз имзосини қўймоқда. Халқаро рейтингларга кўра, дунёдаги энг йирик 250 та қурилиш компаниялари орасида 46 та Турк ширкати мавжуд. Бу компаниялар билан Ўзбекистон қурилиш фирмалари ўртасида пудратчилик шартномаси имзолаш бўйича ҳукумат доирасида иш олиб бориш керак. Ташқи меҳнат миграцияси масалалари агентлигимиз Туркия билан ҳамкорликни йўлга қўйиш учун иш олиб бормоқчи эканини маълум қилди. Бироқ бу ҳамкорликнинг мазмуни Туркияга ишчи юбориш эмас, айнан биз юқорида келтирган масала бўлса яхшироқ бўлади. Сабаби, пудрат асосида бўлса ҳам ташқи бозорга чиққан Ўзбек қурилиш фирмалари, кун келиб ўзлари мустақил буюртмалар олишга бошлашларига асос яратилади.
Ўзбекистон-Туркия иқтисодий алоқаларини текстил секторисиз тасаввур қилиш қийин. Чунки текстил соҳасида Туркия бугун дунёнинг энг ривожланган бешлигига киради. Биз бугун ўтаётган босқич, Турк текстил секторининг кечаги куни эди. Шунинг учун бу соҳага турк бизнесини нақадар тез ва кўп жалб эта олсак, шунча ютамиз. Мана бугун замонавий пахтачилик-текстиль кластерларини ташкил қиляпмиз. Айни бу жараёнга ҳам турк текстил гигантларини тортиш керак. Сабаби, биз учун янгилик бўлган бу усулни ўз хатоларимиз орқали ривожлантириб, мукаммаллаштиришга вақт сарфламаймиз-да, буни қандай амалга ошириш мақбуллигини амалда кўрамиз. Бундан ютқазиқ бўлмайди, сабаби тайёр маҳсулотгача бўлган цикл талаби билан ташкил этиладиган хорижий компания ҳам сармоя жалб этиш, ишчи ўрни яратиш ҳамда экспортга маҳсулот юбориш каби бизнинг бугунги мақсадларимизга хизмат қилади.
Ўзбекистон ва Туркия Жумҳурияти ўртасида алоқаларни ривожлантириш учун булар бир фикрлар холос. Лекин шуни эътиборга олиш керакки, иқтисодий ҳамкорлик кучли бўлган давлатлар ўртасида ижтимоий-маданий ришталар ўз ўзидан равнақ топади. Биз тобора қутблашиб бораётган бугунги дунё шартларида Туркия ва биз билан тарихий илдизлари бир бўлган бошқа давлатлар билан дўстлигимизни кучайтиришимиз керак. Туркия ва Озарбайжон ўз муносабатларини “Икки давлат – бир миллат” сиёсати билан олиб боришади. Ўзбекистон ва Туркия муносабатларида ҳам янги саҳифа очиш даври келди. Туркия билан ҳамкорликни айтайлик, “Бир уруғдан икки давлат” тамойилида ташкил этсак, бундан ҳар икки қардош ўлкага фойда бўлади холос.
Дилмурод Жумабоев

Биз Twitterда