Депутатдан бугуннинг гапи: Тўй ташвиш келтирмасин!

 
Абдулла Авлоний: «Ўзбекни тўй балосидан қутқаринг!» деган эди. Бу юз йиллар аввал айтилган гап. Демак, бугунги мантиқсиз, исрофгарчиликка, инсонни беҳуда машаққат гирдобига тушишига сабаб бўлаётган тўйлар бундан бир аср муқаддам ҳам юрт маърифатпарварларини қаттиқ ташвишга солган.
Айни пайтдаги – тўй ва у билан боғлиқ маросимларни тартибга солиш, дабдабабозликка чек қўйиш хусусида ортимизда қолган йиллар давомида ҳам ҳаракатлар бўлди. Балки муайян натижаларга эришгандирмиз ҳам. Бироқ тўйлардаги дабдабабозлик, исрофгарчилик, манманлик инсонга ҳеч нима бермаслиги, аксинча, оилани парокандалик, беҳаловатлик ёқасига олиб боришини ҳамюртларимиз онгу шуурига етказа олмадик. «Овозаси етти маҳаллага етган» тўйларни ё ҳавас, ё ҳасад кўзи билан кузатиб туравердик. Молу давлатини қай йўсинда кўз-кўзлашни билмай турган айрим «давлатманд»лар (аслида уларни бундай аташ унчалик тўғри эмас) хориждами ё қайсидир фильмдами кўрган антиқа одатларни ҳаётимизга тадбиқ этишларига йўл қўйиб бердик.
Масалан, авваллари келин бўлмиш никоҳ базмида ҳаёси кучлилигидан ердан кўзини узолмасди. Бугун эса обдон оро берилган юзини очволиб, эрига торт едиришдан, елкаси очиқ, шу пайтгача ўнтаси кийган «фата»ни кийволиб, куёв билан вальс тушишган сира ийманмаяпти. Куёвларнинг, уларнинг оталарининг орияти ҳам ҳаминқадар. Икки-уч хонани тўйдан аввал шип-шийдом қилиб қўйишдан, келин-куёвнинг ётоғини сўнгги урфда жиҳозлашни келин томондан талаб қилишдан уялмаяпти. Оддийгина, одмигина чимилдиқлар киноларда қолиб кетгандай. Қизнинг отаси қизи ва куёви ётадиган каравотни энг чиройлиси ва энг бақувватини дўконма-дўкон, бозорма-бозор юриб танлашдан, куёвнинг отаси эса уни олиб келишганида, хонани у ери ё бу ерига қўйинглар, дейишдан номус қилмай қўйди. Айрим йигитларимизнинг қайнонаси қилган сарполардан айб топаётгани, ҳатто ички кийимларни танлатиб, қимматбаҳосидан сотиб олдириб кияётгани ундан-да ачинарли ҳол.
Дунёда аёлнинг кўз ёшини оқизган эркакдан хароброқ жонзот бўлмаса керак. Турмуш ўртоғи анча йиллар вафот этган аёлнинг қизига уйланиб, у оиланинг ҳол-аҳволини беш қўлдай билатуриб, ҳайит ё байрамларда рафиқасига: «онанг ундай совға олмабди, онанг тоғорани бундай тўлдирмабди», дея иддаолар қилган йигитлар бизнинг молпарастлигимиз меваси эмасмикан?!
Худди шундай. Тўйлар билан боғлиқ ҳаётимиз лаҳзаларига чуқурроқ назар ташласак, ийманадиган, уяладиган, номус қиладиган, афсусланадиган жиҳатларимиз истаганча топилади.
Ишонасизми, охирги пайтларда бир кишининг хонадонида бўлаётган тўй бошқа бировнинг (эҳтимол, ўновнинг!) уйидаги жанжалларга сабаб бўлаётган эди. Тушунтириб берайин. Куёвнинг дўст-оғайнилари ўн-ўн бешталаб бир хил русумдаги, қимматбаҳо автомашиналарни «прокат»га олиши, улар бир хил кўйлак, костюм-шим, галстук ва туфли кийишлари жуда кўп жойларда шу қадар урфга кирдики, ҳатто, бир тўйда куёвжўралар соатни ҳам бир хилидан тақишибди!
Худди шундай урф сабаб неча-неча куёвжўранинг ота-онасининг қон босими кўтарилган. Ахир, ўғли сўраётган салкам бир миллион сўмни бечора ота-она қаердан топиб беради? Икки ярим ой аввал бошқа бир дўстининг тўйида кийган туфли ва кўйлакни кийиб бўлмасмиш. Ҳамма бир хил кийинишга қарор қилинган. Ўн-беш, йигирматалаб қоп-қора «Каптива»ларда ё оппоқ «Ласетти»ларда кўчани тўлдириб, ўзаро пойга ўйнаб, «бап-буп» қилиб келин-куёв сайрига чиқишни ёшлар тўйнинг энг завқли қисми деб билишади. Қизлар ҳам бу борада йигитлардан қолишмайди. Хаста отаси, маоши тирикчиликка аранг етадиган онасини қийин-қистовга олишни дугонаси унаштирилган кундан бошлайди. «Ундай кўйлак кийишим керак, сочимни бундай турмаклатишим керак, кўйлак учун фалон сўм, салон учун бунча сўм керак», деявериб ота-онасини қонига ташна қилади.
Тўёналар-чи? Бир йилча олдин бир воқеани эшитдим. Бир аёл дугоналари қиз узатаётган ўртоқларига юз доллардан тўёна беришга келишиб олишади. Албатта, бу қарорга келиш асносида «бу гап ўзига тўқлар учунлиги, қўли қисқалар эшитмаса ҳам бўлавериши» айтилади. Бу «қаҳрамонимиз» бўлган аёлнинг орини келтиради ва қайнотасининг хонасига кириб, у ердан пул ўғирлайди. Ўғирлик устида қўлга тушган келин қайнота ва эр томонидан уйдан қувилади. Унинг гуноҳи маҳалла-кўй ўртага тушса ҳам кечирилмайди. Қарабсизки, отинг ўчгур тўёнани деб гулдек бир оила бузилиб кетди, ўртада уч бола тирик етим бўлди…
Айтинг, бундай тўй, одат ва тўёналардан бизга қандай наф? Ўз-ўзимиз ва ўзгаларни қарз ботқоғига ботириб, нима топяпмиз? Обрўми? Йўқ, қурби етса-етмаса чираниш, қарз-ҳавола қилиб, тўй ўтказиш ҳеч кимга обрў келтирмаган, келтирмайди ҳам.
Демак, бу борада қандайдир ўзгариш ясаш, кўнгилни хира қиладиган ҳолатларга барҳам бериш, ўзимизга келиш вақти келди. Буни шахсан Президентимизнинг ўзи эътироф этгани, улар томонидан хайрли ва ўринли таклиф-тавсиялар берилгани бизнинг ҳам виждонимиз ва ғайрат-шижоатимизни уйғотмоғи керак. Бу жараёнда фаол бўлмоғимиз, ҳамфикр юртдошларимиз билан ҳамжиҳатликни йўлга қўйишимиз, ўзгаришни энг аввало ўзимиздан бошлашимиз даркор.
Маъруфжон МЎМИНОВ,
 халқ депутатлари Наманган шаҳар Кенгаши депутати

Биз Twitterда