Обунани қачон бошлаймиз...?

 
Ўзбекистонда исталган масала, кун тартибига чиқадиган бўлса, радикал равишда бир томонлама муносабатни шакллантириб юборяпмиз жамият сифатида. Раҳматли биринчи президентимизнинг бир фалсафий гаплари бор эди, “Биз революцион эмас, эволюцион ривожланиш йўлидан борамиз” деган. Ҳақиқатдан ҳам, шок терапияси, яъни воқеъликка муносабатни дарров 180 даража ўзгартириш билан ҳеч нарсага эришиб бўлмаслигини ҳаёт ўзи исботлаб бормоқда.
Сўнгги йилларда Ўзбек жамиятининг энг оғриқли нуқталаридан бири, бу – босма оммавий ахборот воситаларига обуна ташкил этиш жараёни эди. Бу борада энг жабрдийда қатлам – бюджет ташкилотлари ходимлари, хусусан таълим ва тиббиёт соҳаси вакиллари, олийгоҳ талабалари эди. Эсласак, обуна тақсимоти йўли билан вертикал шаклда вазирликдан, горизонтал шаклда ҳокимиятлардан обуна мажбурияти юбориларди. Энг қизиғи, ажабтовур йўллар билан бу рўйхатдан баъзи бировга кераксиз хусусий нашрлар ҳам ўрин оларди. Бироқ масала бу билан ҳам чекланиб қолмасди, вилоят ҳамда туман миқёсидаги алоқадор бошқарма ва бўлимлар раҳбарларига қилинган шахсий илтимослар натижасида яна кўплаб хусусий ОАВ номи киритиларди мажбурият рўйхатига.
Бироқ бу йил-чи? Бугун 1 октябрь. Ҳар йили бу вақтда обуна пахта кампаниясига қарамасдан анча шитоб билан бораётган бўларди. Ҳозир эса, негадир “Бағдодда ҳаммаёқ тинч”. Бирор жойда бирор ОАВга обуна бўлинибди деган гап йўқ. Ҳудди ҳамма кутаётгандай, “бу масала қаерда биринчи бўлиб портлайди, ва муносабат нима бўлади” деган фикр билан.
Лекин, масалага бироз совуққон ёндашадиган бўлсак, йиллар давомида ташкил этиб берилган обуна ҳисобига яшаб келган босма ОАВнинг бирданига бозор талабларига кўра яшаш мажбуриятига тиқиб қўйиш, ўзи шундоқ ҳам қийин аҳволда бўлган таҳририятларнинг ҳаётини янада мураккаблаштириши табиий. Бу – босқичма-босқич бўлиши шарт бўлган жараён. Шу жиҳатдан олиб қараганда, ҳозирча Ўзбекистонда умумлашган обуна жараёнини ташкил этишни йўлга қўйиш, бугунги кун Ўзбек матбуотини қўллаб-қувватлаш нуқтаи назаридан аҳамият касб этмоқда. Биз бугун интернет журналистикаси ривожи ҳақида минг гапирганимиз билан, республикамизда ахборот яратиш билан шуғулланаётган электрон-ОАВ сони битта қўлнинг бармоғи билан санарли, қолаверса жамиятда интернет орқали ахборот олиш даражаси ҳали анча паст. Бундан ташқари, деярли барча электрон нашрлар (бир нечтасини ҳисобга олмаганда) асосий вазифани хабар етказиш эмас, балки шов-шув орқали ўзига ўқувчи жалб этишда деб билгани учун, уларнинг ижтимоий-сиёсий нуқтаи назари умуман мавжуд эмас. Шунинг учун давлат сиёсатини кенг оммага тушунарли тилда етказилишида босма ОАВ ҳозирча жиддий кучдир.
Бироқ му масалани шундай ҳал этиш керакки, обуна жараёни аввалгидек тайинсиз ОАВ муассисларининг чўнтагини қаппайишига олиб келмаслигини, ҳеч қандай ижтимоий аҳамияти йўқ тармоқ нашрларининг таҳририятида ўтирган бекорчихўжаларнинг маош ва мукофотлар олиб, мазмунсиз фаолиятни давом эттиришини таъминлашимиз керак.
Бу нуқтадан қараганда обуна жараёни, барча вазирликлар ва вилоят ҳокимликлари иштирокида, Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги мувофиқлаштирувида ташкил этилса маъқул бўлиши кўринмоқда.
Ўзбекистондаги марказий расмий нашр – “Халқ сўзи”га обуна ташкил этиш бунда биринчи галдаги вазифа қилиб белгиланиши керак. Бу нашрга ҳар йилгидек 100 минг эмас, балки 500 минг, имкон қилинса 1 миллион обуна ташкил этиб берилса, ҳамда бунинг натижасида газетанинг мазмуний сифатини ва ҳажмини орттириш талаби қўйилса ва бу амалга оширилса, бундан жамият ҳам, Ўзбек матбуоти ҳам фақат манфаатдор бўлади холос.
Бундан ташқари, вилоят ҳокимликлари газеталарига ҳам катта ҳажмда, 40-50 минг обуна ташкил этиб берилишини йўлга қўйиш керак. Бироқ бу ерда ҳам таҳририятлар бош муҳаррирларига газета юзасидан белгиланган талабларни жорий этиш керакки, ҳар бир вилоят газетаси ҳафтада икки марта чиқиб, расмий янгиликларни ва қарорларни кўчириб босиш эмас, ҳақиқий маънода вилоятларнинг ижтимоий-сиёсий-иқтисодий-маданий кўзгусига айланиш керак. Шу билан бирга, ҳар бир туманда вилоят газеталарининг ўз мухбири бўлиши ҳамда газета саҳифаларида туманлар ҳаёти кенг ёритилишини таъминлаш керак. Шунда ўз ўзидан туман газеталарини обунасини ташкил этиш эҳтиёжи йўқолади. Агар бозор талабларидан келиб чиқиб, ўз тумани учун қизиқарли газета чоп эта оладиган таҳририят бўлса яшаб қолади, қолганини тарихга ўтказамиз қўямиз.
Кейинги яна бир жиддий ҳолат – “параллел” нашрларни йўқотиш керак. Ҳар бир тармоқ ичида қатор қатор бир биридан фарқ қилмайдиган босма ОАВ мавжуд. Ҳеч кимга кераксиз. Буларни бир кесишда йўқотиб, ўрнини электрон ОАВ шаклидаги нашрлар билан алмаштириш керак. Агар соҳавий янгиликларни танитиш мақсад бўлса, битта-иккита ходим билан буни электрон шаклда ташкил этиш мумкин, қолаверса вазирлик ёки идора буни ўз моддий имкониятлари доирасида қилса бўлаверади. Қолдириш керак бўлса, ҳар бир вазирлик, қўмита ёки идора қошида биттадан ОАВ қолсин, унинг обунаси ҳам ихтиёрий бўлсин.
Хуллас, давлат ўз муассислигидаги нашрлар орқали давлат сиёсатининг хусусиятларини халққа етиб боришини таъминлаши, бу ҳеч қандай тортиниб ўтириладиган, биров нима деркин дейдиган масала эмас. Қолганларга эса, айтиладиган бир оғиз гап: Ана бозор, қўлингдан келса ишла!
Дилмурод Жумабоев

Биз Twitterда